ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA SKŁADANIE FAŁSZYWYCH OŚWIADCZEŃ

Tryb rozpatrywania wniosków o dofinansowanie został w znacznym stopniu odformalizowany i uproszczony. Z założenia miała to być pomoc możliwie szybka. Dlatego też zrezygnowano ze wstępnej weryfikacji sytuacji ekonomicznej i prawnej wnioskodawcy zastępując ten element oświadczeniem składanym pod rygorem odpowiedzialności karnej. Ustawodawca założył, że wnioskodawca poda prawdziwe dane. Zagrożenie karne ma natomiast na celu ochronę przed nadużyciami. Karalność fałszywego oświadczenia wprowadzone zostało w drodze ustawy, zatem zasadnicza przesłanka odpowiedzialności karnej z art. 233 § 6 k.k. została spełniona.

Zgodnie z tym przepisem ustawodawca przewiduje odpowiedzialność karną osoby, która składa fałszywe oświadczenie, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej oraz wtedy gdy przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie. Czyn ten jest zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat (§ 1).

Przestępstwo z art. 233 § 6 k.k. jest przestępstwem indywidualnym. Jego sprawcą może być każda osoba zobowiązana do złożenia oświadczenia. Przestępstwo to ma charakter formalny, tzn. że dokonane jest w momencie złożenia fałszywego oświadczenia bądź w momencie zatajenia przez składającego oświadczenie prawdy. Skutki tych zachowań – lub ich brak – nie decydują o odpowiedzialności karnej, mogą mieć jednak wpływ na wymiar kary. Przy czym by móc mówić o dokonaniu oświadczenie musi być odebrane przez uprawniony podmiot.

Składanie fałszywego oświadczenia jest przestępstwem umyślnym, popełnionym, gdy sprawca miał zamiar zeznania nieprawdy lub zatajenia prawdy. Gdy sprawca ma świadomość, że informacje, które przekazuje, są nieprawdziwe lub że zataja określony wycinek rzeczywistości i chce tego, mamy do czynienia z zamiarem bezpośrednim. Natomiast gdy sprawca dostrzega wysokie prawdopodobieństwo, że informacje, które przekazuje, mogą być nieprawdziwe, lub gdy prawdziwe informacje podaje selektywnie i nie robi niczego, by albo zweryfikować prawdziwość depozycji, albo uzupełnić luki, mamy do czynienia z zamiarem ewentualnym.

Przekładając to na powoływane art. 15zzb, art. 15zzc, art. 15zze, art. 15zze² oraz art. 15zze⁴ ustawy o COVID-19 sprawcą czynu może być jedynie wnioskodawca. Natomiast oświadczenie wnioskodawcy, które jest nierozłączną częścią składanego wniosku, odbierane jest przez uprawniony do udzielenia pomocy podmiot – starostę reprezentowanego przez właściwy powiatowy urząd pracy. Finalnie zawierana jest umowa, na mocy której przyznawana jest pomoc.

Przestępstwo, o którym mowa w art. 233 § 6 k.k. jest przestępstwem ściganym z urzędu. Dlatego też, jeżeli w wyniku weryfikacji danych podanych przez wnioskodawcę okaże się, że zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa składania fałszywego oświadczenia, to zgodnie z art. 304 § 2 k.p.k. instytucje państwowe i samorządowe są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.

Następcze (naprawcze) działania sprawcy dokonane po złożeniu oświadczenia nie stanowią okoliczności wyłączającej odpowiedzialność karną, ale mogą mieć wpływ na wymiar kary lub dalszy los postępowania karnego. Czyn zabroniony popełniony jest bowiem w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania (art. 6 § 1 k.k.). Mimo podjęcia naprawczego działania, czyn pozostaje czynem dokonanym, nie zaś usiłowanym, dlatego też nie można przyjąć, że mamy tu do czynienia z instytucją czynnego żalu, o którym mowa w art. 15 k.k. Jedynym możliwym do zastosowania jest wówczas dobrodziejstwo przewidziane w art. 233 § 5 k.k. W myśl tego przepisu sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia, jeżeli:

1. fałszywe oświadczenie dotyczy okoliczności nie mogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Nie wydaje się jednak, aby ta przesłanka znajdowała zastosowanie w przypadku art. 15zzb, art. 15zzc, art. 15zze, art. 15zze² oraz art. 15zze⁴ ustawy o COVID-19. Okoliczności podawane przez wnioskodawcę mają bowiem zasadniczy wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Służą bowiem ocenie, czy wnioskodawca spełnił przesłanki ustawowe do otrzymania pomocy.
2. sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe oświadczenie, zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy.

Trzeba jednak zaznaczyć, że zaistnienie okoliczności, o których mowa w art. 233 § 5 k.k. nie zwalnia z obowiązku zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa (art. 304 § 2 k.p.k.). Wydaje się jednak, że okoliczności te powinny być wzięte pod uwagę w kontekście badania stopnia społecznej szkodliwości czynu i ewentualnych podstaw do odmowy wszczęcia postępowania karnego lub jego umorzenia na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. (znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu). Przy czym ocena ta należy do organów prowadzących postępowanie przygotowawcze nie zaś do zawiadamiającego.

Odstąpienie od zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa jest możliwe w sytuacjach, w których zachodzi duże prawdopodobieństwo, graniczące z pewnością, że działaniu wnioskodawcy nie można przypisać umyślności, czyli wykluczone jest działanie w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym bądź wnioskodawca nie będzie podlegał odpowiedzialności karnej. Przykładowo taką sytuacją mogłoby być: powstanie u wnioskodawcy zaległości podatkowej bądź zmiana w zakresie deklarowanego spadku obrotów w wyniku przeprowadzonej i zakończonej po dniu złożenia oświadczenia kontroli podatkowej, o wszczęciu której wnioskodawca dowiedział się już po otrzymaniu dofinansowania ewentualnie złożenie oświadczenia przez pełnomocnika wnioskodawcy.